W codziennej praktyce medycznej pojęcie „anemia” (niedokrwistość) pojawia się często – zarówno w gabinetach lekarzy pierwszego kontaktu, jak i u specjalistów. Dla wielu pacjentów diagnoza anemii stanowi dopiero punkt wyjścia – ważne jest zrozumienie, czym rzeczywiście jest niedobór hemoglobiny i czerwonych krwinek, jakie mechanizmy za nim stoją, jakie objawy mogą się pojawić oraz które badania pozwalają ustalić przyczynę i wybrać właściwe leczenie. Poznaj etiologię anemii, sprawdź, jak przebiega diagnostyka tego schorzenia oraz jakie konsekwencje może mieć nieleczona niedokrwistość.

Anemia – co to takiego? Rozwój anemii – przyczyny i diagnostyka

Anemia (inaczej określana jako niedokrwistość) to stan, w którym stężenie hemoglobiny we krwi lub całkowita liczba erytrocytów spada poniżej wartości referencyjnych uznawanych za normę dla danej populacji, wieku i płci. Niedobór hemoglobiny może wynikać z wielu mechanizmów – wśród nich wyróżnia się między innymi: 

  • produkcję niewystarczającej liczby erytrocytów – na przykład w stanach niedoboru żelaza, kwasu foliowego, witaminy B12 czy w wyniku uszkodzenia szpiku kostnego;
  • utratę erytrocytów (rozpad krwinek czerwonych, czyli tak zwana hemoliza) – zwykle spowodowana jest nieprawidłową budową krwinek czerwonych, uwarunkowaną genetycznie;
  • utratę krwi – w tym przewlekłe krwawienia (na przykład z przewodu pokarmowego czy obfite krwawienia miesiączkowe), ale również ostra utrata krwi (na skutek urazów lub zabiegów chirurgicznych).

Wbrew pozorom, na diagnostykę niedokrwistości składa się naprawdę wiele badań, które pomagają nie tylko rozpoznać anemię, ale również określić jej typ (co jest niezwykle istotne w kontekście planowania późniejszego leczenia). Wśród procedur służących diagnozowaniu niedokrwistości wyróżnia się: 

  • morfologię krwi. To podstawowe badanie, precyzyjnie oceniające liczbę i jakość czerwonych krwinek – w tym zawartość hemoglobiny, hematokryt, średnią objętość erytrocytu, średnią zawartość hemoglobiny w erytrocycie, rozkład objętości erytrocytów i inne parametry;
  • badanie parametrów żelaza i jego gospodarki. Gdy morfologia sugeruje niedobór żelaza, wykonuje się dodatkowe testy, takie jak badanie poziomu ferrytyny, badanie stężenia żelaza w surowicy czy ocenę całkowitej zdolności wiązania żelaza;
  • badania poziomów witaminy B12 i kwasu foliowego. Gdy podejrzewa się niedokrwistość z niedoboru, bada się poziom B12 i kwasu foliowego (a więc składników, których niedobór często przyczynia się do wystąpienia anemii);
  • ocenę hemolizy. Przy podejrzeniu anemii hemolitycznej oznacza się między innymi poziom bilirubiny (bezpośredniej i pośredniej), haptoglobiny, LDH, ilość wolnej hemoglobiny, retikulocyty. Rozmaz krwi może wykazać uszkodzone erytrocyty;
  • badania rozszerzone i obrazowe. Do dodatkowych testów w procesie diagnostyki niedokrwistości należą między innymi takie badania, jak badania genetyczne, gastroskopia i/lub kolonoskopia (przy podejrzeniu krwawień z przewodu pokarmowego), biopsja szpiku (jeśli podejrzewane są zaburzenia hematologiczne), a także oznaczenie poziomu CRP, OB, kreatyniny, parametrów nerek, markerów chorób przewlekłych (na przykład markerów nowotworowych). Niezbędna jest także ocena kliniczna (w tym badanie przedmiotowe, ujawniające bladość powłok skórnych czy błon śluzowych) oraz szczegółowy wywiad lekarski.

Niedokrwistość – objawy. Czy anemia jest groźna dla zdrowia?

Objawy początkowej anemii bywają niecharakterystyczne i rozwijają się stopniowo – dlatego wielu pacjentów nie kojarzy ich początkowo z niedokrwistością, ale z przemęczeniem czy stresem. Niemniej, wśród najczęściej zgłaszanych symptomów anemii można wymienić: 

  • zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, uczucie braku sił – są to najczęstsze dolegliwości, spowodowane niedotlenieniem mięśni i tkanek;
  • duszność wysiłkową – pojawiającą się nawet przy niewielkim wysiłku, takim jak wchodzenie po schodach, szybszy spacer, regularne zakupy, sprzątanie i inne, codzienne czynności;
  • kołatanie serca, palpitacje, uczucie szybkiego bicia serca – te symptomy wynikają z faktu próby kompensacji mniejszej podaży tlenu poprzez zwiększenie aktywności mięśnia sercowego;
  • bladość skóry i błon śluzowych – skóra, spojówki, ale również dziąsła stają się jaśniejsze i mogą być bardziej wysuszone;
  • ciągłe uczucie chłodu – zwłaszcza w obrębie stóp i dłoni;
  • bóle głowy, mgła umysłowa, trudności z koncentracją, upośledzenie funkcji poznawczych;
  • objawy ze strony układu pokarmowego: bóle brzucha, zaburzenia apetytu;
  • łamliwość paznokci, wypadanie włosów, tak zwane paznokcie łyżeczkowate (koilonychia – typowe zjawisko dla przewlekłego niedoboru żelaza), pękanie kącików ust (obserwowane przy niedoborach witaminy B12).

W przypadkach ciężkiej anemii mogą pojawić się również takie objawy, jak przyspieszone oddychanie w spoczynku oraz duszności, powiększenie serca i jego niewydolność oraz przewlekłe uczucie ogólnie złego samopoczucia.

Do czego prowadzi nieleczona niedokrwistość? Niestety, nawet umiarkowana anemia może mieć znaczące konsekwencje dla organizmu, zwłaszcza gdy u pacjenta rozwijają się równolegle choroby sercowo-naczyniowe, przewlekłe lub gdy niedokrwistość występuje u seniorów czy kobiet w ciąży. Do najważniejszych następstw nieleczonej anemii zalicza się zwłaszcza znaczne obciążenie układu sercowo-naczyniowego, pogorszenie tolerancji wysiłku, zaostrzenie przebiegu chorób przewlekłych (w tym choroby wieńcowej, POChP, przewlekłej niewydolności nerek i innych), pogorszenie funkcji poznawczych i jakości życia, zwiększenie ryzyka komplikacji ciążowych czy okołooperacyjnych. Co więcej, nieleczona anemia z czasem może prowadzić do trwałych uszkodzeń narządowych (na przykład mięśnia sercowego) oraz pogorszenia rokowania chorób towarzyszących.

Źródła:

  1. M. Wiercińska, Anemia (niedokrwistość): przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna – Dla Pacjentów, 21.07.2022
  2. Podolak-Dawidziak, B. Ochrem, M. Szczepanek, Niedokrwistość z niedoboru żelaza [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, weryfikacja hasła: 11.07.2025
  3. Karakulska-Prystupiuk, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Lekarz POZ 1/2019
  4. P. Traczewski, prof. dr hab. med. A. Skotnicki, Anemia: detektywistyczna dociekliwość wskazana [w:] Medical Tribune 03/2017
  5. A. Strukow, Anemia – jakie są jej objawy i przyczyny? Diagnostyka i leczenie niedokrwistości [w:] Centrum Wiedzy Alab, alab.pl, dostęp: 13.10.2025
  6. Chełstowska, K. Warzocha, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości [w:] Onkologia w Praktyce Klinicznej 2006, tom 2, nr 3
  7. Hellmann, A. Mital, Niedokrwistości niedoborowe – diagnostyka i leczenie [w:] Przewodnik Lekarza 2/2001, vol. 4