Książka ”Koniec człowieczeństwa” to zbiór trzech esejów wygłoszonych przez C.S. Lewisa 70 lat temu, które pozostają nadal aktualne. Do polskiego czytelnika trafiły za pośrednictwem Wydawnictwa Esprit.

Eseje zatytułowane odpowiednio: „Ludzie bez torsów”, „Droga” i „Koniec człowieczeństwa”, pierwotnie wygłoszone zostały dla studentów w King’s College w Newcastle jako cykl trzech wykładów.

C.S. Lewis przedstawił w nich swoje stanowisko na temat zaobserwowanych przez niego niepokojących zmian zachodzących w świecie, zmierzających do upadku człowieczeństwa poprzez usunięcie niepodważalnego prawa moralnego, zapisanego w sercu człowieka, które określa mianem Tao.  Składają się na nie zasady tradycyjnej moralności Wschodu i Zachodu, chrześcijańskiej, pogańskiej i żydowskiej. Prawo to odwołuje się zarówno do Biblii, jak i… „Eddy poetyckiej”.

Lewis zwraca uwagę na fakt, że w historii świata poza Tao nie istniał i nie ma szans zaistnienia żaden radykalnie nowy system wartości. Autor w eseju „Droga” pisze m.in.: „Wszystko to, co mieni się nowym systemem wartości czy też (jak mówi się dziś) nową „ideologią”, składa się z fragmentów Tao, arbitralnie wyrwanych z kontekstu, a potem pojedynczo rozdętych do nieprzytomności, choć cała ich słuszność nadal wynika jedynie stąd, że wywodzą się z Tao”.Fragment ten można uznać z pewnością za najważniejszy i najbardziej reprezentatywny dla tego zbioru.      

Wśród wielu podjętych przez Lewisa w „Końcu człowieczeństwa” tematów ściśle powiązanych z Tao znalazły się m.in. edukacja szkolna (w eseju „Ludzie bez torsów” autor bierze pod lupę słynną „Zieloną książeczkę”), antykoncepcja,  eugenika oraz obowiązki wobec dzieci, potomności, rodziców i przodków. Autor rzuca również światło na to, jakie prawdziwe skutki niesie ze sobą podbój natury przez człowieka, przywołując opowieść o pewnym Irlandczyku, który kierując się z pozoru logicznym działaniem zamierzał zmniejszyć koszty ogrzewania domu do zera – niestety bezskutecznie. „Istnieją ciągi, w których ostatnie działanie jest działaniem sui generis (osobliwym) – nieporównywalnym z innymi – i w których dojście do końca oznacza zniweczenie całego wcześniejszego wysiłku”, konkluduje Lewis w tytułowym eseju.   

 

Zbiór esejów C.S. Lewisa nie należy z pewnością do pozycji łatwych w odbiorze. Mimo niewielkiej objętości, około stu stron, jego lektura stanowi spore wyzwanie intelektualne dla czytelnika. Jednak we właściwym zrozumieniu niektórych kwestii pomagają, nierzadko dość obszerne, przypisy. Interesującym dodatkiem są także zawarte w książce przykłady Tao – nie tylko te, które zostały przytoczone we wspomnianych esejach.