Dla Shawy, artystki z Gazy, której życie splotło się również z Bejrutem i Londynem, sztuka była sposobem zabierania głosu - głosu ukształtowanego zarówno przez jej osobistą drogę, jak i przez zbiorowe doświadczenie narodu palestyńskiego. Na jej praktykę wpłynęły w równym stopniu studia w Kairze, Rzymie i Salzburgu u takich artystów jak Renato Guttuso czy Oskar Kokoschka, jak i historyczna ikonografia religijna oraz nieustająca przemoc i traumy polityczne współczesności. Shawa swobodnie poruszała się między mediami - od malarstwa i grafiki warsztatowej po instalację - łącząc zainteresowanie sztuką wizualną Azji Zachodniej, ornamentyką islamską, polityką i środkami masowego przekazu. Szczególne miejsce w jej dorobku zajmuje grafika warsztatowa, zarówno w wymiarze symbolicznym, jak i praktycznym: umożliwia ona multiplikację obrazów, wzmacnianie przekazu i podważanie elitarnego statusu dzieła sztuki. Z historycznego punktu widzenia grafika odgrywała kluczową rolę w demokratyzacji sztuki, umożliwiając krytykę społeczną i docieranie do odbiorców spoza elit. W tym duchu prace Shawy - w szczególności seria litografii „Walls of Gaza”, zainicjowana w latach 90. – rozwijają tradycję społecznie zaangażowanej grafiki, czyniąc z niej narzędzie wspólnego świadectwa i publicznego działania. Dzięki wykorzystaniu powtórzenia i dostępności, grafika stała się dla Shawy nie tylko medium, ale także metodą - krytyczną praktyką pozwalającą mierzyć się z wizualną kulturą otaczającego ją świata.
W swojej twórczości Shawa konsekwentnie podejmowała krytykę systemów przemocy – patriarchalnej, kolonialnej, militarnej i religijnej – przekształcając je w naładowane emocjonalnie, a często także ironiczne formy wizualne. Postrzegała uprzedmiotowienie ludzkiego ciała, a zwłaszcza ciała kobiety, jako jeden z centralnych mechanizmów władzy: realizowany poprzez kontrolę religijną, role kulturowe, propagandę polityczną czy globalny przemysł medialny. Jej prace ujawniają, że spojrzenie nigdy nie jest neutralne - zawsze uczestniczy w kształtowaniu tego, co widzialne i niewidzialne. Będąc osobą z doświadczeniem choroby nowotworowej, Shawa wspominała moment, gdy w szpitalu oglądała w telewizji bombardowanie Bagdadu przez amerykańskie samoloty – doświadczenie, które na zawsze połączyła w swojej pamięci i sztuce z własnym przeżyciem choroby. Dla artystki ciało kobiety i ciało ziemi były ze sobą nierozerwalnie związane – naruszone, okaleczone, upolitycznione. Na wystawie prezentowane są m.in. prace z cyklu „Breast Bombs”, zaprezentowane w lustrzanych gablotach zaprojektowanych specjalnie przez duńskiego artystę Esbena Weile Kjæra, tworzących kalejdoskopowe pole zmiennych perspektyw. W serii „Disposable Bodies” (2011–2013) pozbawione głów manekiny kobiece przekształcone zostają w niepokojące rzeźby komentujące medialne przedstawienia kobiet-samobójczyń. Cykl ukazuje, jak kobiece ciała stają się jednocześnie ikonami męczeństwa i obiektami pożądania - wymazywane i fetyszyzowane zarazem. W serii „Trapped” nieruchome kadry z nagrań CCTV, przedstawiające krzyczące postaci, umieszczone są za gęstą siatką kaligrafii.
Zaangażowanie Shawy w obronę praw człowieka, emancypację kobiet, wolność Palestyny i opór kulturowy wykraczało daleko poza działalność artystyczną. Jej biografia to nie tylko historia twórczości artystycznej, lecz także umożliwiania innym udziału w niej. Po powrocie z Europy w 1964 roku zaczęła pracę jako nauczycielka w Gazie, a następnie znacząco przyczyniła się do budowania lokalnej infrastruktury kulturalnej. Zapytana przez dziennikarza, z jakiego osiągnięcia zawodowego jest najbardziej dumna, odpowiedziała: „Nie byłby to obraz, lecz budynek, który pomogłam zaprojektować i zbudować w Gazie. Budowa centrum kulturalnego imienia mojego ojca zajęła dwanaście lat mojego życia, życia mojego ojca i mojego byłego męża.” Miała na myśli Międzynarodowe Centrum Kultury im. Rashada Shawy. Finansowane przez Benevolent Society for the Gaza Strip, ukończone w 1988 roku, było miejscem spotkań, wydarzeń i wymiany kulturalnej. W jego przestronnym foyer i bibliotece znajdowały się cztery zaprojektowane przez artystkę witraże. Przez lata budynek pełnił szerokie funkcje społeczne i artystyczne. W listopadzie 2023 roku został zniszczony przez izraelskie naloty.
Sztuka Shawy – osobista i zarazem zakorzeniona w tradycji społecznie zaangażowanej grafiki oraz w bezpośredniej naturze oddziaływania pop-artu – niesie wywrotowe przesłania polityczne, ale także mierzy się z niejednoznacznością współczesności poprzez piękno i humor. Od studiów w Salzburgu i Rzymie po integrację tradycji islamskiej geometrii, miniatur perskich i ikon bizantyjskich z idiomami pop-artu – Shawa stworzyła polifoniczny język wizualny. Jej prace są zarazem pociągające, przenikliwe i gniewne; obnażają niesprawiedliwość, ujawniają fizyczną i systemową przemoc wobec narodu palestyńskiego, dzieci i kobiet, a także hipokryzję globalnych elit. Dla Shawy sztuka zawsze wiązała się z publicznym działaniem, choć - jak sama podkreślała - odpowiedzialność artysty kończy się w chwili, gdy dzieło opuszcza pracownię: „Zaczyna żyć własnym życiem, a sposób, w jaki jest odbierane, zależy bardziej od wrażliwości widza niż od intencji twórcy.” Jej sztuka przypomina, że akt patrzenia jest nierozerwalnie związany z odpowiedzialnością patrzącego.
Komentarze