Kozyra i Szumska w Szczecinie. Oprowadzanie autorskie!

Artystki opowiedzą o swoich pracach w sobotę, 23 czerwca 2018 roku o godzinie 17.00 w Muzeum Narodowym w Szczecinie – Muzeum Sztuki Współczesnej (ul. Staromłyńska 1).

Na spotkanie wstęp wolny.

_______________________________________________________________________________

Wystawa czasowa: TWARZE / FACES Katarzyna Kozyra & Katarzyna Szumska

Na przestrzeni ostatnich kilku lat Kozyra i Szumska intensywnie współpracowały ze sobą w ramach projektów autorskich Kozyry – podczas realizowanego w Izraelu rozbudowanego przedsięwzięcia artystyczno-badawczego „Szukając Jezusa” oraz przy zrealizowanym w konwencji baśni filmie „Opowieść zimowa”, dla którego oprawą scenograficzną była siedziba współtworzonego przez Szumską Teatru Cinema w Michałowicach koło Jeleniej Góry.

Wystawa w Muzeum Narodowym w Szczecinie, w ramach której zaprezentowana zostanie wielokanałowa wideoinstalacja „Faces” (2006) Kozyry oraz obrazy Szumskiej z rozbudowanego (rozpoczętego w 2013 roku) cyklu „Portrety w zawieszeniu”, jest pierwszym wspólnym wystąpieniem artystek. Dotychczas ich indywidualne kariery twórcze przebiegały niezależnie i według odmiennych scenariuszy.

Kozyra od czasu swojej pracy dyplomowej („Piramida zwierząt”, 1993) obronionej w słynnej „Kowalni” – pracowni prowadzonej przez prof. Grzegorza Kowalskiego na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych – stale skupiała na sobie uwagę zarówno krytyki, jak i całej opinii publicznej, uchodząc za enfantre terrible polskiej sceny artystycznej. Jej kolejne przedsięwzięcia otaczała atmosfera skandalu i sporu. Jednocześnie z roku na rok artystka umiejętnie budowała silną pozycję na międzynarodowej scenie artystycznej, zdobywając szereg prestiżowych wyróżnień (między innymi na 48. Biennale Sztuki w Wenecji), a jej prace trafiały do liczących się kolekcji sztuki najnowszej w kraju i za granicą.

Szumska na początku lat 90., po ukończeniu studiów w pracowni prof. Jerzego Krechowicza w gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych, wraz z mężem Zbigniewem Szumskim wycofała się z konwencjonalnie pojmowanego życia artystycznego, przenosząc się do Michałowic – niewielkiej, peryferyjnej miejscowości położonej na Dolnym Śląsku, z dala od artworldu. W Michałowicach Szumscy skupili wokół siebie grupę artystów, aktorów i tancerzy, tworząc Teatr Cinema – autorską formułę o awangardowym rodowodzie. Kariera artystyczna Szumskiej (będącej w Cinemie scenografką, fotografką, aktorką i menadżerką) przebiegała odtąd głównie w ramach pracy zespołowej i podejmowanych wspólnie produkcji na pograniczu teatru, performansu i sztuk wizualnych.

Specyficzna dla Cinemy estetyka – poetycka orkiestracja obrazu, dźwięku i ruchu scenicznego – zyskała szybko międzynarodową renomę. Od połowy lat 90. do dziś zespół intensywnie podróżuje, goszcząc na najważniejszych światowych festiwalach teatrów alternatywnych i poszukujących. Szumska-malarka funkcjonowała przez wiele lat na obrzeżach sceny artystycznej. Od roku 2013, wraz ze zmianą tematyki (z dominującego dotychczas w jej pracy pejzażu na studia portretowe), jej obrazy ponownie pojawiły się w obiegu. W ramach kilku wystaw indywidulanych (m.in. w Wałbrzychu, Legnicy i Jeleniej Górze – uznanej za najciekawsze wydarzenie roku w dziedzinie sztuk wizualnych) Szumska zaprezentowała się jako wrażliwa obserwatorka współczesności i znakomita malarka, umiejętnie łącząca zainteresowania antropologiczne oraz inspiracje teatralne.

Wspólna prezentacja Kozyry i Szumskiej pokazuje dwie charyzmatyczne osobowości twórcze o odmiennych temperamentach i artystycznych biografiach, odwołując się do tych obszarów ich praktyki artystycznej, na których mogą się spotkać i podjąć inspirujący dialog.

Pierwszym z nich jest właściwe obu artystkom działanie na pograniczu sztuk wizualnych, performansu i teatru. Kozyra od wielu lat realizuje projekty inspirowane sztukami scenicznymi – między innymi tańcem i operą, często obsadzając samą siebie w roli protagonistki; Szumska od ponad ćwierćwiecza jest twórczo związana z teatrem, dla którego sztuki wizualne są podstawowym punktem odniesienia.

Przez nadanie szczególnego statusu sztukom performatywnym w obszarze swoich artystycznych doświadczeń i inspiracji, zarówno Kozyra, jak i Szumska, po pierwsze umiejętnie wykorzystują kreatywny potencjał pogranicza dyscyplin, po drugie stawiają w centrum uwagi performatywność – działanie, sprawczość i ich wpływ na kreowanie indywidualnej tożsamości, które zdają się najlepiej oddawać charakter bycia w świecie współczesnego człowieka. W kontekście sztuki eksponują zatem intuicje podobne do tych, jakie na gruncie humanistyki formułują intelektualni liderzy tzw. zwrotu performatywnego – Richard Schechner, Victor Turner, Erika Fische-Lichte czy John McKenzie.

Doświadczenie performatywne na najbardziej podstawowym poziomie nie może obejść się bez ciała. Współczesny teatr alternatywny, starając się przezwyciężyć klasyczne elementy struktury przedstawienia, takie jak tekst, postać czy fabuła, odwołuje się do pracy z ciałem i do rzeczywistej obecności aktorów na scenie. Aktorskie doświadczenia Szumskiej z Cinemy (teatru, w którego produkcjach centralną funkcję pełnią obraz i działanie, gdzie marginalizuje się lub pomija tekst a główny nośnik stanowi ciało i podmiotowość aktora/performera) ujawnia się w sposobie podejmowania przez nią wyzwań, jakimi są malarskie studia portretowe, realizowane w ramach cyklu „Portrety w zawieszeniu”.

Praca z ciałem, obserwowanie ciała i kulturowych sposobów jego dyscyplinowania towarzyszą Kozyrze w zasadzie od początku jej kariery artystycznej. Odważne, przekraczające obyczajowe tabu realizacje, w których najczęściej własne ciało obsadza w głównej roli, były postrzegane w kategoriach ekscesu, budziły sprzeciw i oburzenie, ujawniając głęboko zakorzenioną w kulturze somatofobię. Nowe idee rehabilitujące ciało jako źródło wiedzy (Maurice Merleau-Ponty, Richard Shustermann), nie zadomowiły się natomiast na tyle mocno w powszechnej świadomości, by stworzyć intelektualny i filozoficzny klimat, umożliwiający bardziej zniuansowaną lekturę jej artystycznych realizacji, ujawniając ich emancypacyjny potencjał.

Drugi obszar, który ściśle łączy się z kwestiami performatywności i somatyczności oraz pozostaje w centrum zainteresowań obu artystek, to kwestia tożsamości. W przypadku Kozyry jest postrzegana przez pryzmat płci kulturowej (w rozumieniu bliskim koncepcji płci performatywnej Judith Butler) i analizowana we właściwej artystce wywrotowej, anarchizującej poetyce. W przypadku Szumskiej – przez refleksję na temat relacji pomiędzy twarzą i maską oraz indywidualną historią portretowanych postaci i ich kulturowo zapośredniczonymi, zmediatyzowanymi wizerunkami. Szumska z wielką wrażliwością oraz skupieniem bada możliwości ekspresywnego malarskiego przetworzenia twarzy w dobie „inflacji twarzy” i cyfrowej nadprodukcji obrazów, w świeży sposób nawiązując do długiej historii europejskiego portretu.

Wśród prac wybranych do prezentacji w Muzeum Narodowym w Szczecinie szczególnie interesująco prezentuje się wątek tzw. paradygmatu ciała i paradygmatu twarzy jako głównych kodów dostępu do rozpoznania problematyki tożsamości. Współczesna kultura i refleksja teoretyczna odwróciły dominujące do wieku XX trendy uprzywilejowujące twarz, postrzeganą jako zwierciadło duszy, ujawniające prawdę o człowieku, lokując w centrum zainteresowania ciało, które myśli, wyraża i wytwarza sensy, i jest zasadniczym źródłem całej naszej wiedzy, w tym wiedzy o sobie.

W „Faces” Kozyry, gdzie „taneczne portrety” zaproszonych do współpracy artystów zostały rozszczepione na dwa zsynchronizowane obrazy – sfilmowany z dystansu występ i kadrowaną z bliska twarz – oraz w „Portretach w zawieszeniu” (a w szczególności w cyklu „Modele do składania”, zbudowanym z malowanych na odrębnych płótnach twarzy i torsów portretowanych osób) napięcie pomiędzy tymi konkurencyjnymi sposobami rozumienia tożsamości tworzy nową artystyczną i intelektualną jakość.

[Magdalena Lewoc]

Katarzyna Kozyra (ur. w Warszawie w 1963 roku) – rzeźbiarka, fotografka, autorka performansów, filmów, instalacji wideo oraz akcji artystycznych. Absolwentka Wydziału Rzeźby warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1998 roku odbyła gościnnie studia podyplomowe w Hochschule für Graphik und Buchkunst w Lipsku, w pracowni Nowych Mediów u prof. Helmuta Marka. Działania Kozyry przyczyniły się do powstania tzw. sztuki krytycznej, a także miały istotny wpływ na kształt współczesnej kultury, będąc nieraz punktem wyjścia do szerszej dyskusji. Laureatka m.in. nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Warszawa 2011) i Paszportu „Polityki” (Warszawa 1997). Stypendystka DAAD (Berlin 2003) oraz Fundacji Kościuszkowskiej (Nowy Jork 2000). W 1999 roku otrzymała honorowe wyróżnienie na 48. Biennale Sztuki w Wenecji za instalację wideo „Łaźnia męska” prezentowaną w Polskim Pawilonie. W 2011 roku uzyskała stopień doktora na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 2013 roku „Huffington Post” zaliczył Katarzynę Kozyrę do grona dziesięciu najważniejszych artystek nowego milenium. W 2014 roku została laureatką czwartej edycji Nagrody Filmowej Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie za pomysł filmu eksperymentalnego „Projekt X”.

W ciągu ostatnich dekad prace Kozyry były wystawiane w muzeach i instytucjach na świecie, włączając: Biennale w Wenecji, São Paulo Biennale, Sidney Biennale, Busan Biennale, Kunstsammlung Nordrhein Westfalen (Düsseldorf), Kulturhuset (Sztokholm), Museum Voor Moderne Kunst (Arnhem), Carnegie International (Pittsburg), Barbican Art Center (Londyn), Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig (Wiedeń), Brooklyn Museum (Nowy Jork), Kiasma Museum of Contemporary Art (Helsinki), CCA (Tel-Awiw), Three Shadows Photography Art Centre (Pekin) i inne.

W 2012 roku artystka otworzyła Fundację Katarzyny Kozyry, która spośród innych fundacji zajmujących się sztuką współczesną wyróżnia się przez koncentrację swoich działań na wspieraniu aktywności kobiet w obszarze kultury i sztuki, podejmowanie projektów o znaczącym wymiarze społecznym oraz artystycznym.

Katarzyna Szumska (ur. w 1958 roku w Szczecinie) – zajmuje się malarstwem, scenografią fotografią i wideo. Absolwentka Wydziału Malarstwa i Grafiki Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku. Dyplom obroniła w 1983 roku u prof. Jerzego Krechowicza. Od 1992 roku współtworzy Teatr Cinema, awangardową formację działającą na pograniczu sztuk wizualnych i teatru ruchu. Jest laureatką nagrody Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej im. Jerzego Bonieckiego i dwukrotną stypendystką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w roku 2011 i 2014). W ramach stypendium zrealizowała „Poczet Repatriantów Śląskich” – projekt o mieszkańcach Michałowic, ich osobistych historiach i miejscu, w którym żyją. Złożyły się na niego wywiady, zdjęcia, portrety malarskie oraz dwa półgodzinne filmy podsumowujące oba cykle projektu. W 2013 roku otrzymała nagrodę Miasta Jeleniej Góry za wystawę „Portrety w zawieszeniu” – najciekawsze wydarzenie roku w dziedzinie sztuk wizualnych.

W latach 2014–2017 współpracowała przy realizacji projektu Katarzyny Kozyry „Szukając Jezusa” (zdjęcia, kamera wideo, praca badawcza).

Mieszka i pracuje w Michałowicach, w Karkonoszach, w domu będącym również siedzibą teatru oraz miejscem realizacji wielu projektów i rezydencji artystycznych.