To był bardzo inspirujący wieczór! Wybitny animator kultury, pisarz i wykładowca uniwersytecki, Krzysztof Czyżewski przyjechał do Szczecina, by podzielić się swoimi doświadczeniami dotyczącymi solidarności i wolności. Na spotkanie, 6 lutego w Willi Lentza, przyszli także szczecińscy twórcy i dyrektorzy instytucji, by wspólnie podyskutować, które praktyki kulturowe warto podejmować i jak przeciwdziałać negatywnym zjawiskom.


Od filozofii do praktyki

„Chciałbym zacząć od podważenia obecnie dominującego paradygmatu kulturowego i obnażyć jego niewystarczalność”, powiedział Krzysztof Czyżewski na wstępie swojego wykładu. Następnie przywołał kilka filozoficznych koncepcji pojęcia wolności, przedstawiając m.in. dokonania Johna Stuarta Milla i Kartezjusza, by ukazać, jak ta sfera jest postrzegana obecnie i jak wiąże się z animowaniem kultury w różnych środowiskach.

Dyskusje pod hasłem „Wartości w kulturze” na stałe wpisały się do kalendarza wydarzeń Willi Lentza. Pierwsze tegoroczne spotkanie (zatytułowane „Solidarność: Kultura wolności czy solidarności?”) było okazją do wysłuchania ponadgodzinnego wystąpienia Czyżewskiego, w którym prelegent zawarł swoje przemyślenia na temat etycznych uwarunkowań praktyk kulturalnych. Co najważniejsze wskazał też przykłady konkretnych działań w tej sferze, odnosząc się m.in. do działających w Sejnach, Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” i Fundacji Pogranicze, której jest prezesem.

Współdziałanie, a nie samotniczy głos

Dotykając zagadnienia solidarności w kulturze, Czyżewski sięgnął m.in. po przykłady z filmów. Opowiedział, jak ta kwestia została przedstawiona w obrazach Michaela Curtiza „Młody człowiek z trąbką” oraz „Przedszkolance” w reżyserii Sary Colangelo. Podkreślił przy tym, jak ważne jest współdziałanie w przeciwieństwie do szukania tylko indywidualnych ścieżek, podążania za „samotniczym głosem” swojej pasji, prowadzącym do odrzucenia takich wartości jak przyjaźń czy zaufanie.

Idea Trzeciego Teatru

Następnie Czyżewski przypomniał konkretne działania związane z ideą Trzeciego Teatru, wyprawy znanych twórców awangardowych i ich zespołów „na wieś”, by poznać tradycyjne rytuały, pieśni, wzory kulturowe i przetworzyć je w spektakle, prezentowane później na prestiżowych festiwalach. Wskazał przy tym, że mimo wielu pozytywnych konsekwencji takich przedsięwzięć, utracona została idea wymiany, gdyż po zebraniu materiału twórcy wyjeżdżali z takich miejsc i już raczej do nich nie wracali. Stąd zrodził się pomysł założenia w Sejnach fundacji, która będzie działała „na prowincji”, dbając o lokalne zasoby kulturowe i historyczne.

Presja wielkich liczb

Prelegent odniósł się także do kwestii presji wielkich liczb w organizowaniu wydarzeń, presji, która z góry skazuje na niepowodzenie to, co wydarza się w tzw. „małych miejscach”. Podał w wątpliwość twierdzenie, że tylko to, co jest odbierane przez masową, dużą publiczność ma znaczenie. Wskazał na takie ośrodki jak Gardzienice, Sejny czy Krasnogruda (ostatnio spektakl „Misterium Mostu), w których przygotowuje się wiele przedsięwzięć zyskujących duży rezonans społeczny, mimo że miejsca te są oddalone od tzw. dużych centrów. „Nie boimy się tego, że dane miejsce jest małe i działamy”, skonkludował Czyżewski.

Gdzie jest etos wolności?

Osobną kwestią poruszoną przez Czyżewskiego był etos wolności, wypracowany przez NSZZ Solidarność i próby jego przełożenia na praktyki kulturowe po 1989 roku. Mówił o „zatraceniu wspólnotowości w archipelagu wysp różnych potrzeb i interesów” i zmianach w świadomości społecznej, które odczuwamy obecnie. Dużo słów poświęcono temu wątkowi w drugiej części wieczoru, podczas dyskusji prowadzonej przez o. Tomasza Dostatniego. Uczestniczyli w niej kierowniczka Oddziału Muzeum Narodowego Centrum Dialogu Przełomy, Agnieszka Kuchcińska-Kurcz, dr hab. Paweł Gut z Archiwum Państwowego w Szczecinie, Andrzej Łazowski, prezes stowarzyszenia „Czas Przestrzeń Tożsamość” oraz Bogdan Chęć, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 61. Przedstawili swoje spostrzeżenia dotyczące wcześniej omawianych kwestii ze szczecińskiej perspektywy, ale umieszczając je także w szerszym kontekście.

Kolejne spotkanie w cyklu „Wartości w kulturze” planowane jest 30 marca br.