Liczba szczecińskich perełek ciągle maleje - w latach 90-tych było ich przynajmniej o 15 więcej. W centrum miasta odnajdziemy 43 witryny, kolejnych 5 jest na Niebuszewie i 4 na Drzetowie-Grabowie. Szczecinianie doceniają skarby historii, na co dowodem jest Plebiscyt na Najpiękniejszą Witrynę w Szczecinie, który w ubiegłym roku wygrała pralnia pod adresem Żółkiewskiego 2. Obecnej prezencji szczecińskich ulic wprawdzie daleko do przedwojennego przepychu dawnej Breitestrasse, jednak przemieszczając się po Szczecinie warto pamiętać, że na wysokości wzroku obcujemy z ponad stuletnimi pozostałościami po dawnym, pełnym interesujących witryn mieście.

Przedwojenna historia szczecińskich witryn to opowieść nie tylko o gospodarczym rozkwicie grodu Gryfa na przełomie XIX i XX wieku, ale też o powstającej w tym czasie charakterystycznej kamienicznej zabudowie miasta. Typowe dla ówczesnego budownictwa opracowania parterów budynków przesądzają do dziś o wyglądzie współczesnych witryn lokali handlowych, gastronomicznych i usługowych zlokalizowanych w centrum miasta.

Dla małego sklepu - witryna z jednym oknem wystawowym i drzwiami

Popularnie stosowanym w przedwojennej architekturze modelem witryny małego sklepu czy punktu usługowego był elementarny układ, składający się z pojedynczego okna wystawowego i wejścia do lokalu. W zbiorach portalu sedina.pl odnajdziemy ich przykłady na zdjęciach przedstawiających dawne adresy Apfelalee 47 i Blumenstrasse 17.

 

Na fotografii widać charakterystyczny komplet rolet (fot. Sedina.pl)

Typowo dla niegdysiejszych witryn część zawierającą drzwi odsuwano od lica elewacji w głąb, najczęściej na odległość szerokości jednego- trzech stopni. Standardowym wyposażeniem witryny były dwie rolety: jedna dla okna, druga dla wejścia. W zachowanych do dziś poniemieckich obiektach, często można odnaleźć ślady po konstrukcjach rolet lub nawet nienagannie działający pełen komplet, składający się z mechanizmu oraz drewnianych wysłon , które zbudowane są z cienkich poziomych deszczułek. Takie pozostałości odnajdziemy w witrynie przy ulicy Śląskiej 43 (wejście od ulicy Jagiellońskiej).

Porównując ze sobą do dziś zachowane stolarki witryn widzimy, że ich detale również były tworzone według jednego, replikowanego wzoru. Okno wystawowe często dzielono na dwie części belką ślemienną, przy czym cześć dolna była zdecydowanie wyższa od górnej. Stolarkę wieńczyły często trzy płyciny (dwie nad oknem, jedna nad wejściem) ozdobione detalami snycerskimi. Fragment stolarki (zwany słupkiem witryny) znajdujący się pomiędzy oknem wystawowym a wgłębną partią z drzwiami często ozdabiany był kapitalikiem i cokolikiem oraz pionowo rowkowany.

W zależności od planów inwestora kamienicy i jej przeznaczenia, w parterze lokalizowany był jeden lokal z taką witryną lub dwa. Ciekawym i częstym zabiegiem było komponowanie takich dwóch witryn względem siebie na zasadzie lustrzanego odbicia. Architekci sytuowali je w parterach bądź po jednej stronie bramy wejściowej kamienicy (jak widać to przykładowo przy ulicy Sikorskiego 8), lub symetrycznie względem środkowej osi budynku, na której usytuowane było wejście (taki przykład odnajdziemy pod adresem Wielkopolska 28).

 

Każda reguła posiadała oczywiście swoje ciekawe wyjątki- takim był na przykład układ pod obecnym adresem Żółkiewskiego 4, gdzie co najmniej do lat 70- tych ubiegłego stulecia można było odczytać wyraźnie pierwotny architektoniczny zamysł z aż czterema symetrycznie zakomponowanymi elementarnymi lokalami usługowo - handlowymi. Symetria tego architektonicznego rozwiązania została współcześnie zatarta w wyniku przeróbki jednego z lokali na potrzeby mieszkaniowe.

 

Żółkiewskiego 4 w roku 1973 (fot. Grzegorz Soleski, zbiory Archiwum WKZ)

Coraz mniej zabytkowych witryn w Szczecinie

W latach 90-tych XX wieku szczeciński artysta Grzegorz Solecki wykonał fotograficzny rejestr witryn z zachowaną lub odtworzoną oryginalną stolarką. W tej dokumentacji (obecnie w zbiorach Narodowego Instytutu Dziedzictwa) widnieje 59 obiektów omawianego tu typu. Spis dotyczy jedynie wybranego obszaru Śródmieścia i Starego Miasta, stąd wiadomo, że pod koniec ubiegłego wieku na terenie miasta, faktyczna ilość zachowanych w pierwotnym kształcie elementarnych witryn była o co najmniej o około 15 sztuk większa. Każdy remont kamienicy lub zmiana właściciela danego lokalu wpływał i wpływa na to, że dzieje tych obiektów to „historia znikania”. Oryginalnych witryn przed usunięciem nie chroni nawet bycie częścią budynku objętego ochroną konserwatorską, czego dowodzi zlikwidowanie latem 2016 roku obiektu w kamienicy przy ulicy Piłsudskiego 7.

W stosunku do lat 90- tych ilość omawianego rodzaju stolarek witrynowych zmniejszyła się o co najmniej 20 sztuk. Liczba istniejących w 2016 to około 52 sztuki, w tym nowe obiekty odtwarzające formę oryginału (jak na ulicy Pocztowej 27). Do tej listy nie wliczają się witryny, których dawne formy zachowały się jedynie fragmentarycznie (jak przy ul. Chryzystoma Paska 1) lub ich stan techniczny już na pierwszy rzut oka można ocenić jako fatalny (jak przy ul. Szarotki 2). W centrum miasta odnajdziemy 43 witryny, kolejnych 5 na Niebuszewie i 4 na Drzetowie- Grabowie. Niektóre z nich to układy kombinowane - jedna część witryny (najczęściej drzwi) to ponad 100 letnia oryginalna stolarka, druga część zaś pochodzi z II połowy XX wieku i odtwarza lub naśladuje pierwotny wzór. Z tego rodzaju sytuacją obcujemy przy ulicy Barbary 2, gdzie właściciel zdecydował się na wymianę części stolarki, zadbawszy jednocześnie o pełną zgodność nowych elementów ze stanem pierwotnym.

 

Stuletnie witryny docenione przez szczecinian

Z doświadczeń związanych z Plebiscytem na Najpiękniejszą Witrynę w Szczecinie wynika, że przedsiębiorcy, którzy starają się o dobry stan techniczny i reprezentacyjny wygląd posiadanych oryginalnych witryn mogą zyskać uznanie w oczach mieszkańców grodu Gryfa. W finałowej dziesiątce Plebiscytu edycji 2014 roku znalazły się dwie witryny z zadbaną oryginalną stolarką: pod adresem Bohaterów Getta Warszawskiego 23 (zakład Lampy stylowe) oraz Rayskiego 19 (lokal gastronomiczny Stojaki). W Plebiscycie edycji 2015 jedną z finalistek została witryna MOOI, do której charakterystyki należą niecodzienne stuletnie detale snycerskie portalu. Cały konkurs wygrała witryna Pralni Aleksy Pawlak przy ulicy Żółkiewskiego 2, która również należy do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W miejscu dzisiejszej pralni w niemieckim Stettinie funkcjonował sklep mięsny z masarnią i wędzarnią. Kamienicę i przeróbki związane z powstaniem lokalu rzeźnickiego zaprojektował Friedrich Liebergesell.

Częstotliwość wzmianek o jego autorstwie w materiałach źródłowych dotyczących szczecińskich kamienicznych unikatów sugeruje, że ponad sto lat temu był wziętym architektem oraz projektantem wnętrz, miedzy innymi sklepów i ich witryn. Jego nazwisko jako autora spotyka się również zbierając informacje o innej witrynie, reprezentującej zabytkowe wnętrze przy ulicy Krzywoustego 53.

 

Charakterystyczna, zielonej barwy drewniana witryna o secesyjnych cechach (obecnie należy do sklepu z telefonami komórkowymi) była podobnie do obiektu z Żółkiewskiego 2 pierwotnie częścią sklepu mięsnego. Lokal służył sprzedaży mięsa co najmniej do lat 90- tych XX wieku, czego potwierdzeniem jest fotografia ze wspomnianego już zbioru autorstwa G. Soleckiego.

Trzecim elementarnym układem w zabytkowej kamienicy, na którego wygląd miał prawdopodobnie wpływ Fr. Liebergesell, był wspomniany powyżej nieistniejący obiekt pod adresem Piłsudskiego 7. Wiadomo, że witryna ta należała od roku 1909 do piekarni i ten stan rzeczy utrzymał się co najmniej do lat 70 tych XX wieku.

Kamienica przy Piłsudskiego 7 lata 70te fragment fotografii G Soleckiego ze zbiorów Archiwum WKZ W parterze kamienicy po lewej widoczna witryna iekarni z szyldem

 

W każdy wtorek wieczorem na portalu wSzczecinie.pl znajdziecie nowy odcinek cyklu o szczecińskich witrynach.