Piotr Zaremba - szczeciński urbanista o światowym rozmachu / wykład Alicji Gzowskiej

Profesora Piotra Zarembę wielu mieszkańców Szczecina kojarzy jako ważną postać historyczną - pierwszego polskiego prezydenta miasta. Znacznie mniej rozpoznana jest jego międzynarodowa działalność w charakterze dydaktyka i konsultanta, choć okazał się on jednym z najgorliwszych ambasadorów tzw. „polskiej szkoły urbanistyki”. Już od lat 50., gdy podróżował ze współpracownikami do Korei Północnej, Chin i Wietnamu szukał możliwości adaptacji metod planowania wypracowanych w kraju do potrzeb krajów Trzeciego Świata. Kolejne liczne wy-jazdy do krajów Afryki, Azji i Ameryki Południowej skłoniły go do opracowania programu innowacyjnego kursu dla specjalistów z krajów rozwijających się. W wyniku jego konsekwentnych wysiłków na przestrzeni blisko 30 lat do Szczecina – który stał się międzynarodowo uznanym, prestiżowym ośrodkiem – przyjechało ponad 500 osób z 4 kontynentów, aby podnosić swoje kwalifikacje.

Szkoła planowania przestrzennego, którą współtworzył Piotr Zaremba odegrała w urbanistyce prekursorską rolę i sprawiła, że w epoce PRL Szczecin stał się międzynarodowym centrum projektowania dla państw Trzeciego Świata, a w szczególności Indii. Warto przypomnieć, że kraj ten był ważnym odbiorcą statków budowanych w stoczni im. Adolfa Warskiego.

Przed II wojną światową Zaremba utrzymywał kontakty z ruchem narodowym i był zwolennikiem koncepcji „odrodzenia idei piastowskiej” na Pomorzu. Głęboko wierzył, że region ten historycznie i kulturowo związany jest z innymi częściami kraju; bez zdecydowanych działań późniejszego pierwszego prezydenta Szczecina miasto zapewne nie znalazłoby się w granicach powojennej Polski. W 1954 roku, pozbawiony już władzy, wyjechał do Korei Północnej jako kierownik polskiej sekcji urbanistycznej. Trzy lata później został doradcą rządu Chin w zakresie planowania regionalnego, później zaś konsultantem w Wietnamie i Afryce. Szybko stał się ekspertem do spraw krajów rozwijających się, a jego światową sławę umocniła ścisła współpraca z Organizacją Narodów Zjednoczonych. W 1966 roku powołał Międzynarodowe Podyplomowe Studium Urbanistyki i Planowania Regionalnego przy Politechnice Szczecińskiej. Do 1990 roku wykształciło ono 480 planistów z 47 krajów Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji. Jeśli chodzi o ten ostatni kontynent, najwięcej studentów przybyło z Indii – aż 47 osób. Pierwszym doktoratem ukończonym w ramach kursu była praca „Regional Planning and Planning Methods in India” R.M. Malaviahego, obroniona w 1967 roku.

W tym samym okresie Zaremba po raz pierwszy odwiedził subkontynent, gdzie jego prace były już dobrze znane; profesor wykładał między innymi w zaprojektowanym przez Le Corbusiera Chandigarh i doradzał władzom Pendżabu. Do Indii przyjechał po raz kolejny w 1972 roku; tamtejsza prasa szeroko cytowała wtedy jego uwagi i krytyczne komentarze dotyczące planowania Bombaju, Delhi i innych miast.

Piotr Zaremba (podobnie jak Kalecki w sferze ekonomii) przestrzegał przed bezkrytycznym transferowaniem idei i rozwiązań z Zachodu na Wschód. W Indiach mówił swoim byłym studentom, sprawującym już ważne funkcje w swojej ojczyźnie, że to oni sami powinni projektować rozwój regionów i miast – ponieważ znają lokalne uwarunkowania. Podejście Zaremby doskonale widać w prezentowanych na wystawie rysunkach z jego notesu z podróży po Indii: dokładnie analizował tradycyjną architekturę i społeczeństwo. Dopiero na tej podstawie proponował nowe rozwiązania, zawsze uwzględniające warunki gospodarcze oraz równowagę ekologiczną, tak jak to czynią dzisiejsi urbaniści.

Alicja Gzowska – główna specjalistka w Narodowym Instytucie Architektury i Urbanistyki, doktorantka w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się architekturą drugiej połowy XX wieku w Polsce. Od 2016 roku we współpracy z Piotrem Bujasem kieruje grantem badawczym NCN pt. Piotr Zaremba (1910-1993): dzieło i wpływ urbanisty i nauczyciela w dobie zglobalizowanej kompetencji. Współautorka książek Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Rozmowy z architektami (Wydawnictwo 40 000 Malarzy, 2013), Postmodernizm jest prawie w porządku. Polska architektura po socjalistycznej globalizacji (Fundacja Bęc-Zmiana, 2012). Pasjonatka łupin żelbetowych i architektury kolejowej, monografistka zburzonego katowickiego dworca: Szesnaście żelbetowych kwiatów. Nowy dworzec kolejowy w Katowicach (Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2012). Od lat współpracuje w charakterze badaczki przy międzynarodowych projektach badawczych.