Wystawa "1913. Święto wiosny"

Rok 1913 okazał się wyjątkową datą. Nie tylko graniczną z punktu widzenia historii politycznej, jako ostatni moment pokoju przed wybuchem Wielkiej Wojny, ale także obfitującą w przełomowe dla XX wieku wydarzenia artystyczne. Stanowił on kulminację procesów, których „modernistyczną paradę” zapoczątkował 1910 rok, a każdy kolejny przynosił ważne inicjatywy, przypominane obecnie na świecie jubileuszowymi opracowaniami czy ekspozycjami. Na lata 1910–1913 przypadły również prace nad merytorycznym i architektonicznym kształtem prezentacji zbiorów Muzeum Miejskiego w Szczecinie, przygotowywanej pod okiem doktora Waltera Riezlera. Temu cenionemu w Niemczech reformatorowi kulturalnemu, łączącemu pasje archeologa klasycznego, krytyka sztuki nowoczesnej i muzykologa, udało się zbudować galeryjną narrację na podstawie zabytków starożytności, kultur pozaeuropejskich oraz malarskich, rzeźbiarskich i graficznych prac mistrzów zachodnioeuropejskiej awangardy. „1913. Święto wiosny” to projekt wystawienniczy, który upamiętniając otwarcie gmachu przy ówczesnym Tarasie Hakena (dziś: Wały Chrobrego), przywołuje interdyscyplinarną metodę pierwszego dyrektora tamtej instytucji – zestawia arcydzieła sztuki pierwszych dekad XX wieku z ich archaicznymi, klasycznymi i prymitywnymi źródłami inspiracji.

Wyjątkowa, reprezentacyjna forma gmachu muzealnego, ukształtowana przez miejskiego architekta Wilhelma Meyera-Schwartau, nadała panoramie pomorskiej metropolii nowy akcent urbanistyczny, zmieniając zarazem sposób postrzegania polityki kulturalnej magistratu. Podtytuł szczecińskiej wystawy jubileuszowej nawiązuje do innego wydarzenia artystycznego tego samego czasu, czyli wiosny 1913 roku, tym razem o skali międzynarodowej – inauguracji paryskiego Théâtre des Champs-Élysées. Otworzył on swoje podwoje głośną premierą spektaklu Igora Strawińskiego „Święto wiosny”, wykonanego przez Balety Rosyjskie w choreografii Wacława Niżyńskiego i scenografii Nikołaja Roericha. Zarówno oskarżany o „germańskość” budynek teatru, projektowany przez Henry’ego van de Veldego i zrealizowany ostatecznie przez Auguste’a Perreta, jego dekoracje i wyposażenie (między innymi dłuta Antoine’a Bourdelle’a), jak i estetyka wystawianych na jego deskach dzieł scenicznych stanowiły przełom w dziejach sztuki, symbolicznie otwierając nowe stulecie. Do rangi podobnego symbolu urosła również wystawa „Armory Show”, zorganizowana dwa miesiące wcześniej w koszarach nowojorskiego regimentu – reprezentatywny przegląd współczesnej sztuki europejskiej większości kierunków awangardowych.

Ekspozycję „1913. Święto wiosny” pomyślano jako przegląd kluczowych problemów „dzieła totalnego” około 1913 roku, który okazał się także dla szczecińskiego muzealnictwa swoistym „świętem wiosny”. Motywem przewodnim wystawy uczyniono taniec – metaforę witalności i wolności. Odwołanie do trzech wydarzeń (w Szczecinie, Paryżu i Nowym Jorku) pozwala na połączenie perspektywy globalnej, europejskiej i lokalnej. Prezentowane dzieła malarstwa, rzeźby, rysunku, grafiki i rzemiosła artystycznego pochodzą z kolekcji własnej oraz Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu, Georg-Kolbe-Museum w Berlinie, Akademie der Künste w Berlinie, Städtische Galerie w Dreźnie, Kunstsammlungen w Zwickau, Ernst Barlach Stiftung w Güstrow oraz zbiorów prywatnych. Obiekty te tworzą zazębiające się narracje, a opowieść o źródłach odnowy sztuki została podzielona na cztery części:

1. Baśń słowiańska. Rodzima egzotyka – przybliżająca fenomen zainteresowania kulturami wschodnioeuropejskimi w kręgu zachodnim;

2. Popołudnie fauna. Nowa Arkadia – nakreślająca problem klasycyzmu oraz reinterpretacji dziedzictwa antycznego na początku XX wieku;

3. Wiosna w Paryżu. Artystyczna stolica świata – ukazująca wielokulturowe środowisko najważniejszego centrum rozwoju sztuki nowoczesnej w tym okresie;

4. Czarna muzyka. Awangarda i kultury prymitywne – przypominająca zależności między sztuką nowoczesną a cywilizacjami pierwotnymi Afryki i Oceanii.

Niewątpliwym atutem wystawy jest zestawienie zabytków etnograficznych i archeologicznych z dziełami reprezentującymi takie indywidualności, jak: Abram Jefimowicz Archipow, Ernst Barlach, Émile-Antoine Bourdelle, Béla Czóbel, Kees van Dongen, Xawery Dunikowski, Lyonel Feininger, Marcel Gromaire, Aristide Maillol, Tadeusz Makowski, Georg Kolbe, Max Pechstein, Toma Rosandić, Karl Schmidt-Rottluff, Paul Sérusier, Franz von Stuck, Maurice de Vlaminck, Wojciech Weiss, Eugeniusz Zak i wielu innych.

Dwujęzyczny katalog zawiera teksty poświęcone sztuce polskiej, rosyjskiej, niemieckiej i francuskiej, a także zapoznaje z kulturalnymi środowiskami Paryża, Sankt Petersburga, Szczecina oraz recypującego w tym czasie europejskie idee – a więc przyglądającego się Staremu Kontynentowi z pozycji outsidera – Nowego Jorku. Dla dzisiejszej stolicy Pomorza Zachodniego, dawnej siedziby zarządu niemieckiej prowincji, miasta caryc i repatriantów z ziem wschodnich historycznej Rzeczypospolitej, ośrodka studiów klasycznych oraz zamorskich ekspedycji etnograficznych wystawa „1913. Święto wiosny” stanowi nie tylko impresję na temat kosmopolitycznych tendencji w sztuce sprzed wieku, ale i aktualną refleksję nad obecnymi uwarunkowaniami kulturowymi tej dzielnicy Polski.

Oprac. dr Szymon Piotr Kubiak, dr Dariusz Kacprzak